1985 වර්ෂයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව ජනාවාස කොමිසම (UN-Habitat) වෙත ඉදිරිපත් කරන ලද අදහසක් මත පදනම්ව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසින් සෑම වර්ෂයකම ඔක්තෝබර් මස පළමු සඳු දිනය ලෝක ජනාවාස දිනය (World Habitat Day)ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කෙරිණි. 1986 වසරේදී 'Shelter is My Right'(නිවෙස මගේ අයිතියකි) තේමාව යටතේ සමරන ලද ලෝක ජනාවාස දිනයෙහි 35 වැනි සමරුව 2021 ඔක්තෝබර් මස 04වැනි (අද) දිනට යෙදී ඇති අතර, මෙවර එහි තේමාව වනුයේ 'Accelerating global action for a Carbon-free World'(කාබන් වායු රහිත ලෝකයක් සඳහා නාගරික ක්‍රියාකාරකම් වේගවත් කිරීම) යන්නයි. ආරම්භයේ දී ලෝක ජනාවාස දිනයේ තේමාව ග්‍රාමීය නිවාස සංවර්ධනය කේන්ද්‍ර කර ගනිමින් සකස් වුව ද මෑත කාලීනව නගර, නාගරික ජනාවාස හා සම්බන්ධ ගැටලු කෙරෙහි එමඟින් වැඩි අවධානයක් යොමු කර ඇත.
ලෝක ජනාවාස දිනය ලොව පුරා ක්‍රියාවට නංවන එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව ජනාවාස වැඩසටහනේ (UN-Havitat)ශ්‍රී ලංකාවේ නියෝජිත ආයතනය වන නිවාස විෂය භාර අමාත්‍යාංශය විසිනි. ඊට අනුබද්ධිත ආයතන හා නිවාස හා ජනාවාස සංවර්ධනයෙහි නියුතු සෙසු අමාත්‍යාංශ, රාජ්‍ය ආයතන හා වෙනත් සංවිධාන සහාය කර ගනිමින් සෑම වර්ෂයකදීම සංවර්ධන වැඩසටහන්, ප්‍රජාව දැනුවත් කිරීමේ වැඩසටහන්, ළමා වැඩසටහන්, තිරසර ජනාවාස සංවර්ධනය ප්‍රචලිත කිරීම, ජනාවාස දින තේමාවට අදාළ දේශන, ප්‍රදර්ශන හා වැඩමුළු සහ වෘත්තීය පුහුණු හා ව්‍යවසායකත්ව ප්‍රවර්ධන වැඩසටහන් ආදී වැඩසටහන් රැසක් ක්‍රියාත්මක කෙරේ.
ලෝක ජනාවාස දිනය සැමරීමේ අරමුණු
ලෝක ජනාවාස දිනයක් ප්‍රකාශයට පත් කර ලොව පුරා සැමරීමේ ප්‍රධාන අරමුණු ලෙස, නිවාස හා ජනාවාසකරණය හා සම්බන්ධ ගැටලු පිළිබඳ ප්‍රජාව, නිලධාරීන්, විද්වතුන්, දේශපාලන අධිකාරිය, පාසල් ළමුන්, විශ්වවිද්‍යාල ශිෂ්‍යයින් ඇතුළු සියලු පාර්ශ්වකරුවන්ගේ අවධානය යොමු කිරීම හඳුන්වා දිය හැකිය.
එමෙන්ම සමාජයේ සෑම කණ්ඩායමකටම හා සෑම පුද්ගලයකුටම මේ සඳහා තිබෙන වගකීම පිළිබඳ සිහිපත් කිරීම හා ලබා දිය හැකි දායකත්වය පිළිබඳව නැවත සිතීමට සැලැස්වීම දැක්විය හැකිය.
ග්‍රාමීය නිවාස සහ ඉදිකිරීම් හා ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය කර්මාන්ත ප්‍රවර්ධන රාජ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන නිවාස සංවර්ධන වැඩසටහන් ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මැතිතුමන්ගේ 'රට හදන සෞභාග්‍යයේ දැක්ම' ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශයෙහි සඳහන් පරිදි නිවාස ඌනතාවය ඇති සියලු දෙනාටම තම අවශ්‍යතාවයට ගැලපෙන හා ආදායමට සරිලන නිවසක් සියලු යටිතල පහසුකම් සහිතව ඉදිකර දීම මෙහි අරමුණයි. ඒ සඳහා රාජ්‍ය අංශය විසින් ලබා දිය යුතු දායකත්වය හඳුනා ගනිමින් ගරු අග්‍රාමාත්‍ය සහ නාගරික සංවර්ධන හා නිවාස අමාත්‍ය මහින්ද රාජපක්ෂ මැතිතුමන්ගේ හා ගරු ග්‍රාමීය නිවාස සහ ඉදිකිරීම් හා ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය කර්මාන්ත ප්‍රවර්ධන රාජ්‍ය අමාත්‍ය ඉන්දික අනුරුද්ධ මැතිතුමන්ගේ මඟ පෙන්වීම යටතේ මේ කටයුතු සිදු වේ. ඒ අනුව ග්‍රාමීය නිවාස සහ ඉදිකිරීම් හා ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය කර්මාන්ත ප්‍රවර්ධන රාජ්‍ය අමාත්‍යාංශය හා ඊට අනුබද්ධ ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය විසින් මේ වන විට දිවයිනම ආවරණය වන පරිදි නිවාස සංවර්ධන වැඩසටහන් රැසක් ක්‍රියාත්මක කරමින් පවතී.
නිවාස ආධාර වැඩසටහන
මෙම වැඩසටහන යටතේ සෑම ග්‍රාම නිලධාරි වසමකම තාවකාලික නිවසක පදිංචි අඩු ආදායම්ලාභී පවුලක් බැගින් ප්‍රමුඛතාවය අනුව තෝරාගෙන, සෑම ප්‍රතිලාභී පවුලක් සඳහාම රු.600,000ක උපරිමයකට යටත්ව ආධාර මුදලක් ඉදිකිරීම් ප්‍රගතිය මත පදනම්ව අදියර පහකින් ලබා දීම සිදු කෙරේ.
මේ යටතේ 2020 වර්ෂයේදී ප්‍රතිලාභීන් 9972 දෙනකු සඳහා නිවාස ආධාර ලබා දී ඇත. ඒ අතරින් නිවාස 9920ක ඉදිකිරීම් මේ වන විට අවසන් කර ඇත. 2021 වර්ෂය සඳහා මේ වන විට ලබා දී ඇති නිවාස ආධාර සංඛ්‍යාව 5070කි. ඉදිකර අවසන් කරන ලද නිවාස ගණන 418කි.
මේ වන විට ග්‍රාම නිලධාරී වසමකට එක නිවසක් තෝරා ගැනීමෙන් බැහැරව අපේක්ෂිත වාර්ෂික ඉලක්කය නොඉක්මවන පරිදි නිවාස අවශ්‍යතාවය පවතින ග්‍රාම නිලධාරී වසම් හා තාවකාලික නිවාස වැඩි වශයෙන් පවතින දිස්ත්‍රික්ක සඳහා ප්‍රමුඛත්වය ලබා දෙමින් ප්‍රතිලාභීන් තෝරා ගැනීම සිදු කෙරේ.
නිවාස ණය වැඩසටහන
නව නිවසක් ඉදිකර ගැනීමට හෝ පවතින නිවසක් වැඩි දියුණු අවශ්‍යතා ඉටුකර ගැනීමට අවශ්‍යතාවක් ඇති, ණය මුදලක් ලබා ගෙන ආපසු ගෙවීමට හැකියාවක් ඇති, ඉඩමක් හිමි අඩු ආදායම්ලාභී පවුල්වල නිවාස අවශ්‍යතාව සම්පූර්ණ කිරීම සඳහා ක්‍රියාවට නංවන මෙම වැඩසටහන සඳහා භාණ්ඩාගාර අරමුදල් මෙන්ම ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරියේ අභ්‍යන්තර උත්පාදන අරමුදල් ද ආයෝජනය කෙරේ. මෙහි දී නව නිවසක් සඳහා රුපියල් 600,000ක් දක්වා ණය මුදලක් ලබා දෙන අතර, වැඩි දියුණු කළ නිවසක් සඳහා දෙන උපරිම ණය මුදල රු. 300,000කි.
2020 වර්ෂයේදී ප්‍රතිලාභීන් 2398 දෙනකු සඳහා නිවාස ණය ලබා දී ඇත. ඒ අතරින් නිවාස 2215ක ඉදිකිරීම් මේ වන විට අවසන් කර ඇත. 2021 වර්ෂය සඳහා මේ වන විට ලබා දී ඇති නිවාස ණය සංඛ්‍යාව 4524කි. ඉදිකර අවසන් කරන ලද නිවාස ගණන 1603කි. මේ සඳහා වැය කරන ලද මුදල රු.මි.1673.334කි.
මිහිඳු නිවහන
බුද්ධ ශාසනය සඳහා දරුවන් පිදූ, ආර්ථික වශයෙන් දුෂ්කර මට්ටමක සිටින නිවසක් අහිමි හෝ අර්ධ වශයෙන් ඉදිකරන ලද නමුත් ආර්ථික අපහසුතා හේතුවෙන්ම ඉදිකිරීම් සම්පූර්ණ කරගත නොහැකි නිවෙස් හිමි මවුපියන්ගේ නිවාස අවශ්‍යතා සම්පූර්ණ කිරීම සඳහා මිහිඳු නිවහන නිවාස ආධාර වැඩසටහන ක්‍රියාත්මක කෙරේ. මේ යටතේ සෑම ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයකම එක් වසරකට එක් නිවසක් බැගින් ඉදිකිරීමට අපේක්ෂිත වුව ද සිය දරුවන් බුදු සසුනෙහි පැවිදි කරවන ලද මවුපියන් වැඩි වශයෙන් ජීවත් වන ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශ සඳහා මෙහි දී ප්‍රමුඛතාවය ලබා දීමට අපේක්ෂිතය. මෙම වැඩසටහන යටතේ හඳුනාගත් ප්‍රතිලාභීන්ට නව නිවසක් ඉදිකිරීම සඳහා රු. 600,000ක ආධාර මුදලක් ද අර්ධ වශයෙන් ඉදිකරන ලද නිවසක් සම්පූර්ණ කිරීම සඳහා රු. 600,000ක උපරිමයක් දක්වා ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරියේ තාක්ෂණ නිලධාරීන් විසින් නිර්දේශ කරනු ලබන ආධාර මුදලක් ද ලබා දීමට යෝජිතය. 2021 මාර්තු සිට ආරම්භ කරන ලද මෙම වැඩසටහන යටතේ මේ වන විට නිවාස 254ක ඉදිකිරීම් ආරම්භ කර ඇති අතර, වැඩ නිමකර ප්‍රතිලාභීන් පදිංචි කර ඇති නිවාස ඒකක ගණන 41කි. මේ සඳහා රු. මිලි. 63.500ක මුදලක් වැය කර ඇත.
සපිරි මහල් නිවාස ව්‍යාපෘති
රැකියාවල හා ව්‍යාපාරික කටයුතුවල නියුතු පුද්ගලයන්ගේ නිවාස අවශ්‍යතාවය සම්පූර්ණ කිරීම සඳහා ජීවත් වීමට සුදුසු පරිසරයක සියලු පහසුකම් සහිත නිවසක් සහන මිලට ලබා දීම අරමුණු කරගෙන පෙර විකුණුම් ක්‍රමවේදය හා රාජ්‍ය /පෞද්ගලික දායකත්ව ක්‍රමවේදය යටතේ දීප ව්‍යාප්තව සපිරි මහල් නිවාස ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කෙරේ.
මේ යටතේ දැනට නිවාස ඒකක 30කින් යුතු තංගල්ල, නිවාස ඒකක 30කින් යුතු මොරටුව සොයිසාපුර හා නිවාස ඒකක 154කින් යුතු යක්කල-වැරැල්ලවත්ත ව්‍යාපෘතිවල ඉදිකිරීම් ආරම්භ කර ඇත.
සියපත නිවාස වැඩසටහන
නිවාස නොමැති හා දීර්ඝ කාලීනව නාගරික ප්‍රදේශ ආශ්‍රිතව වාසය කිරීමේ අවශ්‍යතාවය ඇති මැදි ආදායම්ලාභී පවුල් සඳහා නිවාස සැපයීමේ අරමුණ පෙරදැරිව සෑම මැතිවරණ කොට්ඨාසයකම මැදි ආදායම්ලාභීන් ඉලක්ක කරගත් නිවාස 100ක මහල් නිවාස ඒකකයක් බැගින් දිවයින පුරා මැතිවරණ කොට්ඨාස 160හි නිවාස 16,000ක් ඉදිකිරීමට සැලසුම් කර ඇත. රාජ්‍ය-පෞද්ගලික හවුල්කාරිත්ව වැඩසටහනක් ලෙස ක්‍රියාත්මක කිරීමට අපේක්ෂිත මෙයට සමගාමීව ප්‍රතිලාභීන් සඳහා දීර්ඝ කාලීනව ගෙවිය හැකි වන සේ රාජ්‍ය බැංකු මැදිහත් කරගනිමින් ණය වැඩසටහනක් ද ක්‍රියාත්මක කිරීමට යෝජිතය.
මෙම වැඩසටහනෙහි නියමු ව්‍යාපෘතිය ගම්පහ දිස්ත්‍රික්කයේ මරඳගහමුල ප්‍රදේශයේ ඉදිකෙරෙන අතර දෙවන හා තෙවන ව්‍යාපෘති අනුරාධපුර දහයියාගම හා ඇඹිලිපිටිය යෝධගම ප්‍රදේශයේ ඉදිකිරීමට කටයුතු කෙරෙමින් පවතියි.
මෙම අමාත්‍යාංශය විසින් නිවසක් හෝ නිවසක් ඉදිකිරීම සඳහා ඉඩමක් නොමැති වීම හේතුවෙන් කුලී පදනම මත ජීවත් වන අඩු මධ්‍යම ආදායම්ලාභී ජනතාවගේ නිවාස අවශ්‍යතාවය සපුරාලීම සඳහා දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ලබා දීමට වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට අපේක්ෂිතය.
එහි නියමු ව්‍යාපෘතිය ලෙස ගම්පහ දිස්ත්‍රික්කයේ රණ්පොකුණගම පිහිටි ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය සතු ඉඩමෙහි පෙර විකුණුම් පදනම මත නිවාස 72කින් යුතු ව්‍යාපෘතියක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට යෝජිතය. යෝජිත නිවසක වර්ගඵලය වර්ග අඩි 546කි.
පරිසර හිතකාමී ව්‍යාපෘති
විසි වැනි සියවසේ මැද භාගයේ සිට නාගරික ප්‍රදේශයන්ගේ ජන ගණත්වය ශීඝ්‍ර ලෙස ඉහළ යමින් පවතී. ඒ හේතුවෙන්ම වර්තමානය වන විට හරිතාගාර වායු විමෝචනයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් සඳහා මෙන්ම ගෝලීය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විමෝචනයෙන් සියයට 70කට පමණ නාගරික ප්‍රදේශ දායක වන බව පෙන්වා දී ඇත. එබැවින් ජනාවාස සංවර්ධනය හා ඉහළ යන නාගරීකරණයත් සමඟ පරිසරයේ සමතුලිතතාවය රැක ගනිමින් පරිසර හිතකාමී ජනාවාස හා නගර ගොඩනැඟීම කෙරෙහි එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව ජනාවාස කොමිසම (UN-Habitat) විසින් මෙවර ලෝක ජනාවාස දිනයේදී සිය අවධානය යොමු කර ඇත.
ග්‍රාමීය නිවාස සහ ඉදිකිරීම් හා ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය කර්මාන්ත ප්‍රවර්ධන රාජ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින්, මේ වන විට, සියලු නිවාස සංවර්ධන වැඩසටහන්, ව්‍යාපෘති පරිසර හිතකාමී අයුරින් ක්‍රියාත්මක කිරීම කෙරෙහි සිය විශේෂ අවධානය යොමුකර ඇත. ඒ අනුව, ප්‍රජාව නාගරික ප්‍රදේශවල කේන්ද්‍රගත වීම අවම කරමින් පහසුවෙන් සිය රැකියා ස්ථාන, පාසල් ඇතුළු අනෙකුත් අවශ්‍යතා කරා ළඟා විය හැකි වටපිටාවක් තැනීමට අදහස් කරයි. ඒ වෙනුවෙන් අර්ධ නාගරික පරිසරයන්හි මහල් නිවාස ව්‍යාපෘති ඉදිකර භූමිය තිරසාර ලෙස පරිභෝජනය කරමින් ඒ අවට ස්වභාවික පරිසරය සංරක්ෂණය කිරීමට මෙන්ම නව ශාක රෝපණය තුළින් පරිසරය සංවර්ධනය කිරීමට ද සැලසුම් කෙරෙමින් පවතියි. මෙවර ලෝක ජනාවාස දින තේමාව හා අනුගත වන පරිදි එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව ජනාවාස කොමිසම විසින් ග්‍රාමීය නිවාස සහ ඉදිකිරීම් හා ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය කර්මාන්ත ප්‍රවර්ධන රාජ්‍ය අමාත්‍යාංශ්‍ය සමඟ 'NLOB ව්‍යාපෘතිය' ක්‍රියාත්මක කිරීමට අපේක්ෂිතය.
පවතින කොවිඩ් -19 වසංගත තත්ත්වය හේතුවෙන් මෙවර ලෝක ජනාවාස දින සැමරුම් උත්සවයක් පැවැත්වීමට කටයුතු නොකෙරේ. එසේ වුවත්, ඉන්දියානු ආධාර යටතේ ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය විසින් ඉදිකරන ලද වව්නියා දිස්ත්‍රිකක්යේ 'මැණික් ෆාම්' නිවාස ව්‍යාපෘතිය ලෝක ජනාවාස දිනය යෙදෙන ඔක්තෝබර් මස 04 වැනි දින ගරු අග්‍රාමාත්‍ය සහ නාගරික සංවර්ධන හා නිවාස අමාත්‍ය මහින්ද රාජපක්ෂ මැතිතුමන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් මාර්ගගත ක්‍රමය ඔස්සේ ජනතා අයිතියට පත් කෙරේ. ගරු විදේශ කටයුතු අමාත්‍යතුමන්, ගරු අධ්‍යාපන අමාත්‍යතුමන්, ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්දීය මහා කොමසාරිස්, ඉන්දීය විදේශ කටයුතු ලේකම් ඇතුළු සම්භාවනීය අමුත්තන් රැසක් එම අවස්ථාව සඳහා සහභාගී වීමට නියමිතය.
